Precies twee jaar na het begin van Operatie Market Garden, op 17 september 1946, ging in Londen de Britse film ‘Theirs is the Glory’ in premiere. De film, met Britse airborne-veteranen in de hoofdrol, werd in de zomer van 1945 opgenomen tussen de puinhopen van Arnhem en Oosterbeek en is een uniek document over de Slag om Arnhem.
De film, hier te zien, vertelt het verloop van de Slag om Arnhem vanuit het perspectief van de Britse soldaten die in Arnhem en Oosterbeek vochten.
Glasplaat
De film begint met het tonen van beelden van het verwoeste Arnhem en Oosterbeek uit 1945. Daarna keert men terug in de tijd naar september 1944 en wordt chronologish het verloop van de gevechten verteld. De film eindigt met de terugtocht van de Britse parachutisten over de Rijn.
Die overtocht werd niet in Oosterbeek opgenomen. Voor het filmen van de terugtocht werd in Engeland gefilmd. De uiterwaarden van Oosterbeek lagen in de zomer van 1945 nog vol met mijnen. Filmen op locatie in Oosterbeek werd te gevaarlijk geacht.
Ook filmen in de buurt van de Rijnbrug in Arnhem was ingewikkeld voor de filmmakers. Na de Slag om Arnhem was de Rijnbrug gebombardeerd. Daarbij waren ook veel huizen rondom de Rijnbrug totaal verwoest. Het ontbreken van de Rijnbrug was een euvel dat door middel van een truc omzeild werd.
De Rijnbrug werd op een glasplaat geschilderd die voor de camera werd gehouden, zodat het leek alsof de Rijnbrug nog altijd op haar plek stond. Voor de verwoeste Eusebiuskerk hadden de filmmakers geen alternatief voor handen. Zodoende dat in de films een paar shots te zien zijn waarop de vernielde Eusebiustoren te zien is.
Naast de omgeving van de Rijnbrug werd in Arnhem ook gefilmd in het Elisabeth Gasthuis. Het ziekenhuis was tijdens de eerste dagen van de Slag om Arnhem de belangrijkste medische verzorgingspost voor alle Britse parachutisten. De shots konden in het Elisabeth Gasthuis zelf worden gedraaid doordat het ziekenhuis ondanks de gevechten relatief onbeschadigd was.
Schuttersputjes
In Oosterbeek werd vooral gefilmd in de omgeving van de Oude Kerk aan de Benedendorpseweg. De kerk en omgeving waren tijdens de gevechten in september 1944 een belangrijk steunpunt. In de kerk hield majoor Lonsdale, nu in de rol van acteur, nogmaals de toespraak die hij tijdens de gevechten had gehouden om zijn manschappen te motiveren.
De tekst van de toespraak werd op een deur geschreven die buiten het beeld van de camera werd geplaatst als geheugensteuntje voor Lonsdale. De deur is inclusief de toespraak, nog altijd te zien in de Oude Kerk.
Naast de Oude Kerk in Oosterbeek bevindt zich de pastorie waar Kate ter Horst tijdens de gevechten in september 1944 Britse gewonden verzorgde. Kate ter Horst was samen met haar man en kinderen net teruggekeerd van hun evacuatieadres in Friesland. Ze werd door de Britten gevraagd om mee te spelen in de film.
Ter Horst weigerde aanvankelijk omdat ze het teveel eer vond om een rol te krijgen in de film, maar ze liet zich door de Britse veteranen overtuigen en speelde, net als de Britse parachutisten, zichzelf in de film.
Bij de opnamen in Oosterbeek ontdekten de Britse airbornes een beschadigde Duitse tank in de buurt van de Utrechtseweg. De tank was tijdens de gevechten door de Britten met een PIAT-antitankgeweer geraakt en de Duits bemanning was destijds weggevlucht uit hun beschadigde tank.
De Britten ontdekten dat de beschadiging aan de tank minder erg was dan het leek. Na een paar uur sleutelen lukte het de Britten om de tank weer aan de praat te krijgen. De tank kon vervolgens bij de filmopnamen gebruikt worden om de opnamen extra realistisch te maken.
Naast de Oude Kerk werd vanzelfsprekend ook gefilmd bij hotel Hartenstein waar het hoofdkwartier van de Britten zich bevond. Alle schuttersputjes in de directe omgeving van Hartenstein waren nog aanwezig en konden zo gebruikt worden voor verschillende scenes.
Schadeclaim
Tijdens de opnamen ontdekten de filmmakers dat er in de buurt van de vernielde spoorbrug bij Oosterbeek een beschadigde Nederlandse dieseltrein stond. “Leuk!”, dacht de regisseur. De trein werd in brand gestoken en dat leverde spectaculaire filmbeelden op. Toch zijn die beelden niet gebruikt in de film.
De trein was echter eigendom van de Nederlandse Spoorwegen en die waren ‘not amused’. De NS was van plan geweest om de trein te herstellen. Het verlies van de trein was een groot verlies voor de Nederlandse Spoorwegen.
Er volgde een rechtszaak en de filmmaatschappij werd gedwongen een flinke schadevergoeding betalen aan de Nederlandse Spoorwegen. Er werd daarom ook besloten om het gefilmde materiaal niet te gebruiken in de film.
Premiere
Bijna een jaar na de opnamen ging de film op 17 september 1946 in premiere. Ter promotie van de film had de filmmaatschappij tien meisjes uit Oosterbeek uitgenodigd om de premiere in Londen extra luister bij te zetten.
De film was direct vanaf de eerste vertoning een groot succes. Veel Britten wisten wel dat de 1st Airborne Division bij Arnhem een gevoelige nederlaag hadden geleden, maar hoe heftig de gevechten in Arnhem en Oosterbeek waren geweest, werd door ‘Theirs is the Glory’ pas voor het eerst echt duidelijk.
In 1977 verscheen de Hollywood-blockbuster ‘A Bridge too Far’, waarin het verhaal van Operatie Market Garden verteld wordt. Maar veel mensen vinden dat ‘Theirs is the Glory’ er beter in is geslaagd om de heftigheid van de gevechten weer te geven.
Post scriptum:
Het programma Andere Tijden maakte een aantal jaar geleden een aflevering over ‘Theirs is the Glory’. Die uitzending is hier terug te zien.
